Ustalenie się dominacji jednej ze stron ciała u dziecka jest niezwykle istotne dla jego rozwoju. Zaburzenia lateralizacji mogą mieć bowiem negatywny wpływ na jego sprawność ruchową, w szczególności na tzw. małą motorykę, a także na umiejętność czytania i pisania. Kiedy dominacja stronna powinna się ustalić i dlaczego ma to tak duże znaczenie?
Czym jest lateralizacja?
Lateralizacja to stronność ciała czyli dominacja jednej ze stron podczas wykonywania określonych czynności, takich jak pisanie, czytanie, kolorowanie. W okresie przedszkola i klas 1-3 zasadnicza jest lateralizacja w obszarze oko – ręka.
Lateralizacja może być:
-
jednorodna: prawostronna (przewaga prawej ręki, prawej nogi i prawego oka) lub lewostronna (przewaga lewej ręki, lewej nogi i lewego oka) – oba typy są jak najbardziej prawidłowe
-
skrzyżowana (lewa ręka – prawe oko – lewa noga lub prawa ręka – lewe oko – prawa noga)
-
nieustalona (dziecko jest oburęczne, obuoczne, obunożne).
W jakim wieku u dziecka powinna ustalić się przewaga stronna?
Lateralizacja jednorodna prawostronna ustala się w wieku 2-3 lat, lewostronna w wieku lat 3-4. Czwarty rok życia stanowi granicę ustalania się dominacji jednej z rąk. U większości dzieci zaczyna dominować ręka prawa. W wieku 6-7 lat zazwyczaj ustala się już dominacja czynności ruchowych rąk. Ostatecznie jednostronna lateralizacja czynności ruchowych wykształca się w wieku 12 – 14 lat. Są jednak dzieci, u których proces kształtowania się lateralizacji czynności ruchowych jest opóźniony i nie kończy się w wieku szkolnym, co wiąże się z opóźnionym rozwojem ruchowym i trudnościami w nauce szkolnej.
Dlaczego lateralizacja jest tak ważna?
Nieprawidłowej lateralizacji często towarzyszą zaburzenia rozwoju funkcji percepcyjnych, obniżona sprawność motoryki rąk i trudności w orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni. Prowadzi to w efekcie do trudności w czytaniu (dysleksja), pisaniu (dysgrafia), pomimo normalnej sprawności intelektualnej tych dzieci.
Oburęczne dzieci mogą mieć trudności w osiąganiu sprawności artykulacyjnej głosek, co może powodować opóźnienie rozwoju mowy, kłopoty z koncentracją i zapamiętywaniem słów oraz szybką dekoncentrację podczas słuchania tekstów czytanych. Dzieci te uruchamiają bowiem prawopółkulowe strategie przetwarzania języka.
Co może być przyczyną braku przewagi strony prawej lub lewej?
Leworęczność ma najczęściej podłoże genetyczne, ale jego pośrednią przyczyną jest rozwój prawej półkuli mózgu odpowiedzialnej za kontrolę lewej części ciała. Przyczyny braku dominacji jednej ze stron mogą być rozmaite: brak raczkowania (dzieci, które „chodzą” na pupie) czy długotrwała kontuzja ręki w wieku 3, 4 lat. Nie bez znaczenia są również rodzinne tradycje i przymuszanie dziecka do prawostronności („przełóż kredkę do prawej rączki”).
Kiedy należy reagować?
Ważne, by nie bagatelizować pierwszych sygnałów. Jeśli np. widzimy, że dziecko w wieku 4 lat podczas rysowania przekłada kredkę z lewej ręki do prawej, należy zgłosić się do specjalisty w celu przeprowadzenia badań. Warto więc uważnie obserwować zachowanie dziecka od pierwszych dni, a równocześnie nie zmuszać go do działania wbrew naturalnym predyspozycjom.
Im szybciej pomożemy dziecku wybrać dominującą rękę, tym wcześniej będzie ono gotowe do rozumienia i mówienia. Będzie mogło prawidłowo kształtować swoje emocje, zachowanie i pozytywny obraz własnej osoby.
Kolejny post poświęcimy zestawowi diagnostycznemu do określenia lateralizacji.
(Tekst powstał przy współpracy z mgr Ewą Klimą – współautorką zestawu do badania lateralizacji).
